16 ноября 2024 — 10:12
Баба Рэня, Рэгіна Вацлаваўна Радзівон, круглатварая, з вузел ростам: з-пад хусткі-шаліноўкі не відаць – так жартуюць рудаліпічанцы. Усмешлівая, ветлівая, гаваркая, ну ніяк не дасі ёй 90 вёсен. Мажліва таму, што трэба пастарацца, каб хоць раз убачыць яе самотнай, заклапочанай. Здаецца, нарадзілася яна з усмешкай і не расстаецца з ёй па сённяшні дзень.
Нелірычнае адступленне
У некалькіх кроках ад бабулінай хаты падпіраюць неба стогадовыя сосны, з імі гамоніць Ліпічанская пушча.
Ужо нямала год, як мы з жонкай прыязджаем у Руду Ліпічанскую на “лецішча”. Яно доўжыцца не менш, чым паўгода. Збіраем ягады, грыбы, саджаем цыбулю, агуркі, часнок. Карацей кажучы, пакідаем наш тлумны горад з двума мільёнамі жыхароў. Пенсіянерам лацвей на зямлі, чым на гарачым асфальце.
Дом, дзе мы жывём, прасторны. Ёсць сучасная альтанка, гушканка, змайстраваныя мясцовым умельцам.
Даўно няма гаспадыні на гэтым свеце: удзельніцы Вялікай Айчыннай вайны Марыі Нікандраўны Жукавай, настаўніцы беларускай мовы і літаратуры. Яна згасла на дзевяноста шостай зіме.
Хай даруе чытач за адступленне. Вернемся да жыхароў Руды Ліпічанскай і, найперш, бабы Рэні.
Крыху гісторыі
Загадалі доўга жыць балоты, якія падпяразвалі вёску. Іх, вядома, так не шкода, як асушаную раку Чарняўку. Парадзела і пушча, хаця і сёння хапае дубоў-веліканаў, стромкіх сосен-прыгажунь, бярозавых гаёў…
У Руду Ліпічанскую часта прыязджаюць аўтобусы са школьнікамі Мастоўшчыны, Дзятлава, Шчучына, Ліды і іншых раёнаў Гродзеншчыны. Яны спыняюцца каля помніка юнаму герою-партызану Міхаілу Белушу, які закрыў целам амбразуру варожага дота. А непадалёку ад вёскі не так даўно з’явіўся партызанскі шпіталь. І сюды не зарастае дарога юных экскурсантаў, журналістаў, аматараў гісторыі.
Перад Вялікай Айчыннай вайной у Рудзе Ліпічанскай хаваўся ад пілсудчыкаў Сяргей Восіпавіч Прытыцкі, слынны сын беларускага народа. На судзе ён страляў у правакатара, быў прыгавораны да смерці. Сотні тысяч жыхароў планеты выходзілі на мітынгі, патрабавалі адмяніць прыгавор. Мітынгі, выступленні ў прэсе, па радыё, прымусілі маршала Пілсудскага замяніць прыгавор на пажыццёвае зняволенне. Выручылі з турмы героя вераснёўскія падзеі 1939 года, калі Рэгіне было толькі пяць годзікаў.
А неўзабаве пачалася вайна з фашыстамі. Яна памятае, як палілі родную вёску, а людзей выганялі з хат і адпраўлялі гвалтам у суседнія раёны.
Каб пракарміць сям’ю, бацька, Вацлаў Станіслававіч, падкоўваў за сціплую аплату коней. Пуд жыта за сезон.
– Дзень з алеем – два галеем! – згадвае Рэгіна Вацлаваўна.
Руда Ліпічанская – невялікая вёска. Яна стаіць на мяжы трох раёнаў: Мастоўскага, Шчучынскага і Дзятлаўскага. Да райцэнтра сорак вёрст. Жывуць людзі заможна. У многіх легкавыя машыны, матацыклы, нават трактары і грузавікі, само сабой, каляровыя тэлевізары, пральныя машыны, на падворках студні, артэзіянскія свідравіны. Тройчы на тыдзень у вёску прыязджае аўталаўка. Вось тут і пазнаёміўся я з Рэгінай Вацлаваўнай. Пакуль чакалі прывозу, слухаў кабету, баючыся прапусціць хоць слова. Надта цікава, дасціпна, на адметнай роднай мове яна распавядала пра свой лёс.
Мроі-згадкі
Пасля вайны бацькі пабудавалі ў лесе невялікую, сціплую хатку. “У цеснаце – не ў крыўдзе”, – суцяшаў дзяцей і жонку, Ядвігу Іванаўну, бацька. Маўляў, пяць малых – не воз, абы конь павёз. І зямлі было ўсяго дваццаць сотак. Працавалі з раніцы да цямна. Неверагодна, але трымалі карову, цялят, свіней. Саджалі бульбу, сеялі буракі, лубін. Заўсёды была праблема з кармамі. Каб зэканоміць на газе для лямпы, шчапалі лучыну. Святла мізер – куродыму мора! Не проста ткаць ці прасці.
Колькі было радасці, як знайшлі ў лесе парашут. Ткань аддалі партызанам, а стропы і мех забралі сабе. Шылі кофты.
– Выручалі грыбы, ягады, – усміхаецца бабуля, – я і сёння, хоць цяжкавата (як не кажы, гады!), хаджу, а то і на веласіпедзе езджу ў лес. Не баюся ні камароў, ні аваднёў. А ў дзяцінстве, ох як даймалі. Цяпер, мусіць, шкадуюць бабулю.
У дваццаць год Рэгіна Вацлаваўна вый-шла замуж. Адзін за аднім пасыпаліся дзеці: Аня, Стась, Валя. А там здарылася бяда: праз сем гадоў нечакана памёр ад прастуды муж. У лясной хатцы маладая жанчына засталася з дзецьмі адна.
Сказаць, што было цяжка, нічога не сказаць. Часта, як наяве, згадвала ў сне свайго Франака, нават папракала, што пакінуў адну з дзецьмі. Памагаў гадаваць малых свёкар. Прала, мыла, прывучала дзяцей да работы, а вечарамі шыла пад заказ на машынцы “Зінгер” спадніцы, порткі, кашулі. Нялегка было і дзецям. Збіралі, сушылі, здавалі грыбы, ягады, не цураліся ніякай работы па доме. Памагала сям’і і школа.
– Вы адразу ўступілі ў калгас?
– Адразу працавала паляводам. Дзеці і сёння згадваюць з гумарам, як на веласіпедзе пракладвала след пад кукурузу: садзілі яе квадратна-гнездавым спосабам. Цяжка сказаць чаму, але яна расла слаба, а сёння на рудаліпічанскіх пясочках сцяной стаіць. Людзі дзівяцца, кажуць, неба дастае. Дачка Аня, аграном па спецыяльнасці (скончыла сельгасакадэмію), кажа: памагаюць новыя тэхналогіі, сучасная тэхніка. Дарма лаялі Нікіту Хрушчова: нябось узіраецца з неба на зямлю і радуецца.
– Прабачце бабулю, на хвіласофію пацягнула: “і смех і грэх”, гэта пасля адной зімы ў школе.
– Калі можна, крыху пра спадкаемцаў паведайце, – прашу я.
– Стась усё жыццё працаваў шафёрам, Аня ў калгасе, а меншанькая Валя пасля вучобы – на Гродзенскім азотным камбінаце. У мяне шэсць унукаў, дванаццаць праўнукаў! Мой праўнук Вадзім, Валін унук (як не ганарыцца!) гуляе ў футбол за Гродзенскі “Нёман”. Дзеці, вядома, на пенсіі. А мне хочацца пажыць, ну хаця б гадоў да ста. Зрэшты нейкіх дзесяць вёсен засталося. Толькі б не было вайны, вельмі хачу дачакацца прапраўнукаў.
На сёмым небе
На дзевяностагадовы юбілей бабы Рэні на дзесяці легкавых машынах прыехалі дзеці, унукі, праўнукі. Два дні гуляла вёска. Танчылі, спявалі, дзеці гушкаліся на арэлях, ганялі мяч, не змаўкаў вясёлы смех.
– Гэта ж трэба, – жартавала бабуля, – думала і памру ў лесе, пашкадуюць хіба ласі, казулі, жаласна завыюць ваўкі, замоўкне зязюля, самотна прашумяць сосны, а тут песні, музыка, а колькі добрых слоў людзі сказалі ў мой адрас.
– Няўжо няма ў Вас у вёсцы ніводнага недабразычліўца.
– Няма, канечне, только вось з адной бабуляй не можам падзяліць грыбных і ягадных нерушаў. Тады-сяды не размаўляе “небарака” са мною. Ат, ведама, маладая. Я старэйшая за яе ажно на два гады. Калі першы раз перазімую ў меншанькай Валі ў Гродна, засумую без грыбніцы-суперніцы. А яна нябось будзе зайздросціць, што я хадзіла ў ціятр і на футбол, паглядзець, як гуляе праўнук.
– І апошняе пытанне, Рэгіна Вацлаваўна, якую пару найбольш любіце?
– Э – э, - з хітрынкай глядзіць на мяне ліпічанская фея. – Чулі, пэўна, песню “у природы нет плохой погоды”. Люблю вясну: першыя пралескі, гаркавы водар чаромухі, сарамлівы пах бэзу, салаўіныя трэлі; лета, калі ўсё вакол грэе і душу, і сэрца: тут і бусліны клёкат, і першыя ягады, і прыезд унукаў і праўнукаў. Зімой цягне на ўспаміны, яны чыстыя, як першаснег. Што ўжо казаць пра восень. Тут і грыбы, тут і збор ураджаю, і самотны плач адлятаючых жураўлёў, якія селяцца бліз нашай вёскі. Гляджу з-пад рукі на неба, і не верыцца, што на зямлі мы госці і давядзецца адлятаць у першы і апошні вырай.
Цёпла развітваюся з ліпічанскай бабуляй. Жадаю традыцыйныя “сто лят”, а яшчэ, як і марыць Рэгіна Вацлаваўна, абавязкова дачакацца прапраўнукаў.
Васіль ШЫРКО,
пісьменнік,
лаўрэат Дзяржаўнай прэміі Рэспублікі Беларусь
Перепечатка материалов допускается с письменного разрешения «учреждение «Редакция газеты «Зара над Нёманам».
Назад